Użytkowanie zasobów leśnych w Lasach Państwowych.

Las to najbardziej złożony ekosystem lądowy. Głównymi jego elementami są rośliny,
a zwłaszcza drzewa rosnące w zwarciu i odgrywające w nim główną rolę wraz z ich siedliskiem oraz grzyby i zwierzęta.

Ustawowym obowiązkiem Państwowych Gospodarstw Leśnych Lasy Państwowe jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, ukierunkowanej na zachowanie trwałości lasów oraz powiększanie  zasobów leśnych poprzez umiejętną gospodarkę człowieka wykorzystującego przyrodę dla swych potrzeb. Realizowany w Lasach Państwowych model gospodarki leśnej oparty jest na leśnictwie wielofunkcyjnym. Następstwem tego jest dbałość o rozwijanie potencjału wszystkich funkcji lasu.

W sposób naturalny lub w wyniku działań człowieka lasy spełniają różnorodne funkcje. Podstawowe z nich to:

   Funkcje ekologiczne (ochronne) - las kształtuje klimat globalny i lokalny, ma wpływ na skład atmosfery, reguluje obieg wody w przyrodzie, przeciwdziała powodziom, lawinom
i osuwiskom, chroni glebę przed erozją, a także zapewnia warunki do zachowania bioróżnorodności oraz poprawia warunki produkcji rolniczej.

    Funkcje produkcyjne (gospodarcze) – las dostarcza drewna oraz innych płodów leśnych, zapewnia powtarzalność produkcji, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych, w tym użytków gospodarki łowieckiej.

    Funkcje społeczne - las kształtuje korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, wzbogaca rynek pracy, wzmacnia obronność kraju, zapewnia rozwój edukacji ekologicznej społeczeństwa.

Związane z planowanymi zabiegami gospodarczymi cięcia w drzewostanach rębnych wywołują coraz większe emocje. Jednak dane wskazują, że lasów mamy w Polsce znacznie więcej niż w latach powojennych, a z roku na rok drzew przybywa. Lesistość kraju została zwiększona z 21 proc. w roku 1945 do 29,6 proc. obecnie (według danych Głównego Urzędu Statystycznego z grudnia 2018 r.). Zdecydowana większość to lasy państwowe, z czego ponad 7,3 mln ha zarządzane jest przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe.

Dlaczego wycinamy drzewa w lesie?

Gospodarka leśna to także produkcja drewna. Wycinamy las, gdy zaczyna się starzeć,
w momencie, gdy osiągnie optymalny wiek rębności. Wycięcie lasu jest wyłącznie wyprzedzeniem naturalnego procesu przyrodniczego, w którym nieuchronnie musi nastąpić rozpad drzewostanu. Pozyskujemy w Lasach Państwowych średnio niewiele ponad połowę miąższości drewna, które przyrasta w lesie. Cała reszta zwiększa jego zapas na pniu.
Im bardziej rozwinięta i nowoczesna gospodarka w kraju, tym więcej drewna potrzebuje. Podstawowym surowcem pochodzącym z drzewostanów jest oczywiście drewno, pozyskiwane w ilości nie zagrażającej istnieniu lasu. Dziś pozyskanie drewna jest efektem działań hodowlanych i ochronnych. Wielkość pozyskania drewna w poszczególnych nadleśnictwach jest ściśle określana w dziesięcioletnich planach urządzenia lasu, każdorazowo zatwierdzanych przez ministra środowiska. To nie wstyd, że potrafimy czerpać pożytki z lasu nie naruszając jego zasobów.

Gospodarka leśna w Lasach Państwowych prowadzona jest zgodnie z zasadami: zachowania trwałości lasów, zrównoważonego rozwoju i ochrony przyrody. Potwierdzają to przyznawane regionalnym dyrekcjom LP międzynarodowe certyfikaty: Certyfikat gospodarki leśnej
w systemie PEFC oraz Certyfikat gospodarki leśnej w systemie FSC.

Co to jest użytkowanie lasu?

Użytkowanie lasu to korzystanie z jego zasobów – pozyskanie drewna, zbiór płodów runa leśnego, zbiór roślin lub ich części dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego, pozyskanie choinek, eksploatacja kopalin i wiele innych. Leśnicy umożliwiają społeczeństwu korzystanie
z darów lasu, ale w sposób zapewniający mu trwałość. To dziedzina, która realizuje cele hodowli i ochrony lasu zgodnie z wytycznymi dotyczącymi urządzania gospodarstwa leśnego. W zmieniających się warunkach przyrodniczych przyjmowane cele hodowlano-ochronne realizowane są poprzez użytkowanie lasu, które pozwala na zachowanie właściwego stanu sanitarnego lasu, poprawia strukturę przestrzenną i wiekową, a w rezultacie zapewnia trwałość lasu i ciągłość jego wielofunkcyjnej roli dla przyszłych pokoleń.

Drzewo a drewno? Jaka to różnica?

Drzewo to żywy organizm, roślina rosnąca w lesie, parku, na podwórku itd., a drewno jest tym, co nam zostanie po ścięciu drzewa. Jest to surowiec – posortowany, pocięty, poukładany
w stosy lub mygły, przygotowany do dalszej przeróbki, a także ten już przerobiony.

Do czego wykorzystywane jest drewno?

Drewno towarzyszy człowiekowi od niepamiętnych czasów. Ocenia się, że ma ono ponad 30 tysięcy zastosowań w życiu codziennym. Pochodzenie, sposób pozyskania i właściwości fizyczne drewna sprawiają, że jest najbardziej naturalnym i przyjaznym materiałem, który wykorzystujemy na tak wielką skalę. Produkty z drewna dzielimy na: produkty drewnopochodne, produkty z drewna litego, meble, produkty papierowe, masę celulozową i inne produkty. Drewno jest surowcem trwałym, długo opierającym się procesom starzenia, stosunkowo łatwym do obrabiania. To historycznie najstarszy, obok kamienia i gliny, materiał konstrukcyjny.

W 1990 r. „przeciętny” Polak zużywał rocznie równowartość 0,4 m³ drewna okrągłego,
a obecnie – ponad 1 m ³. Można się spodziewać, że ten wskaźnik jeszcze bardziej wzrośnie – do wartości podobnych jak w innych krajach europejskich (Niemiec zużywa rocznie średnio
1,7 m³ drewna, Czech – prawie 1,5 m³, Włoch– 1,1 m³).

Co to jest pozyskiwanie drewna?

Pozyskiwaniem drewna nazywamy całokształt gospodarczej działalności człowieka, której celem jest pobranie z lasu surowca drzewnego i przekształcenie go w towar rynkowy - „drewno okrągłe”, zwane również „surowcem drzewnym”. Pozyskiwanie drewna jest głównym celem użytkowania rębnego. Natomiast w użytkowaniu przedrębnym (trzebieże, czyszczenia późne) pozyskiwanie drewna jest uboczną konsekwencją pielęgnacji drzewostanów. 

W skład pozyskiwania wchodzą wszystkie czynności od przygotowania planu cięć poprzez prace zrębowe, transportowe aż po przekazanie drewna nabywcy.

Pozyskane drewno pochodzi z:

• cięć rębnych – usuwania z lasu drzewostanów „dojrzałych”; ich podstawowym celem jest przebudowa i odtworzenie drzewostanów;
• cięć pielęgnacyjnych (czyszczeń i trzebieży) – usuwania z lasu części drzew uznanych za niepożądane i szkodliwe dla pozostałych drzew i wartościowych elementów drzewostanu;
• cięć niezaplanowanych – są one konsekwencją wystąpienia klęsk żywiołowych
  w lasach.

Te ostatnie zdarzają się w ostatnich latach szczególnie często.

O wielkości pozyskania drewna decyduje tzw. etat cięć, określony w każdym Planie Urządzenia Lasu. Jest to ilość drewna możliwa do wycięcia w określonych drzewostanach na określonej powierzchni w okresie 10 lat, które obejmuje plan. Dzięki temu, że etat jest niższy niż przyrost drewna w tym samym okresie, następuje stały wzrost zapasu „drewna na pniu" (w Polsce pozyskuje się ok. 55% przyrostu).

Co to jest użytkowanie rębne?

Jest to pobieranie surowca drzewnego, wiążące się z jednorazowym lub odpowiednio rozciągniętym w czasie wycięciu wszystkich lub  większości drzew w ramach funkcji danego lasu – oznaczającym na określonej powierzchni kres danej generacji lasu. Użytkowanie rębne lasu odbywa się poprzez zastosowanie odpowiedniej technologii postępowania, według odpowiednio nazwanej oraz scharakteryzowanej w zasadach hodowli lasu rębni.

Co to jest użytkowanie przedrębne?

Jest to pozyskiwanie drewna związane z pielęgnowaniem lasu. Pozyskane użytki przedrębne są produktem ubocznym zasadniczego celu wykonywanych prac, którym jest pielęgnacja drzewostanu.

W jaki sposób pozyskujemy drewno?

Większości leśnych prac gospodarczych, związanych z pozyskiwaniem drewna, odbywa się przez kooperujące z Lasami Państwowymi, wyspecjalizowane podmioty gospodarcze tzw. Zakłady Usług Leśnych. Malejąca liczba robotników leśnych (w tym operatorów pilarek) spowodowała konieczność zmiany organizacji pracy oraz zastąpienie tradycyjnych i pracochłonnych procesów, nowoczesnymi zwiększającymi wydajność pracy, które umożliwiają uzyskiwanie większej efektywności ekonomicznej. Wykorzystywane są w tym celu nowe technologie i specjalistyczne maszyny, takie jak: harvestery, forwardery czy skiddery. Wielką zaletą tych maszyn jest zwiększenie wydajności i bezpieczeństwa pracy. Niezwykle korzystne dla środowiska leśnego są również mniejsze zniszczenia wierzchnich warstw gleby, ponieważ podczas zrywki drewno nie ma bezpośredniego kontaktu z podłożem. Jedynym śladem po pracy tych maszyn są ścięte drzewa oraz ślady ich kół na szlakach manipulacyjnych.
W drzewostanach liściastych, a także trudnodostępnych, które cechuje duży udział krzewów
w warstwie podszytu, grząskość gruntów, wysoki kąt nachylenia, niezastąpiona jest jednak ręczna metoda pozyskiwania drewna, tzn. za pomocą piły mechanicznej.

Ile drewna pozyskuje się w Polsce rocznie?

W 2021 r. w Polsce pozyskano 42 244,2 tys. m³ drewna, w tym 40 691,6 tys. m³ grubizny oraz 1 552,6 tys. m³ drewna małowymiarowego. Z ogólnej masy grubizny 38 961,8 tys. ³, tj. 95,7% pozyskano w lasach będących w zarządzie Lasów Państwowych, a 1 289,3 tys. m³, tj. 3,2% – w lasach prywatnych. W porównaniu z 2020 r. pozyskanie drewna ogółem wzrosło o 6,5%, przy czym pozyskanie grubizny zwiększyło się o 6,9%, zaś drewna małowymiarowego spadło o 3,2%. Wskaźnik pozyskania drewna (grubizny) na 1 mieszkańca wyniósł 1,07 m³, zaś w przeliczeniu na 1 ha powierzchni lasu osiągnął poziom 4,4 m³ - źródło danych GUS.

Zwiększona masa pozyskanego drewna wynika głównie ze struktury wiekowej drzewostanów, gdzie do wieku rębności dochodzi znaczna powierzchnia zalesiona w latach tuż po II wojnie światowej.

Co dzieje się z pozyskanym drewnem?

Lasy Państwowe są głównym dostawcą drewna dla polskich przedsiębiorców oraz pozostałych obywateli – pokrywają ok. 90 proc. krajowego zapotrzebowania na ten surowiec. Co roku surowiec od Lasów Państwowych kupuje ok. 7 000 krajowych firm najróżniejszej wielkości. Trafia do nich ogromna większość z całości pozyskiwanego drewna. Sprzedaż drewna w nadleśnictwach odbywa się zgodnie z zarządzeniem dyrektora generalnego Lasów Państwowych. Dla klientów pragnących zakupić większe ilości drewna, prowadzących działalność gospodarczą (związaną z przerobem drewna) sprzedaż odbywa się poprzez Portal Leśno-Drzewny, na którym nabywcy po zarejestrowaniu się składają swoje oferty zakupu. Nadleśnictwa dodatkowo organizują przetargi na drewno w serwisie www.e-drewno.pl, w których mogą brać udział zarówno firmy jak i osoby fizyczne.

Gdzie można kupić drewno przeznaczone na opał?

W związku ze wzrostem cen energii oraz materiałów opałowych, Lasy Państwowe  wsparły możliwości nabywania przez konsumentów - odbiorców indywidualnych, surowca drzewnego do celów opałowych - Decyzja nr 42 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 26 maja 2022r.

Dla klientów detalicznych każde nadleśnictwo posiada w sprzedaży drewno opałowe i drobne ilości drewna użytkowego (żerdzie, papierówka, kopalniak, czasem słupki grodzeniowe). Sprzedaż detaliczna odbywa się tylko na podstawie zapłaty za drewno przed wydaniem go
z lasu. Zajmują się nią leśniczowie w swoich kancelariach w wyznaczone dni tygodnia. Istnieje również możliwość zakupu drewna w biurze nadleśnictwa. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć na stronach WWW każdego nadleśnictwa.

Czy można zebrać na opał leżące w lesie drewno?

Leżące w lesie drewno nie może zostać zabrane bez zgody i wiedzy leśniczego. Podobnie nie można samodzielnie wycinać gałązek na stroisz, zbierać mchu czy porostów na wianki lub stroiki, czy pozyskiwać chrustu brzozowego na miotły. Las i każdy jego element jest dobrem społecznym, ale stanowi majątek skarbu państwa, którym zarządzają w imieniu społeczeństwa leśnicy. W każdym leśnictwie jest możliwość samodzielnego wyrobienia i zakupienia drobnicy czy trzebionki opałowej w atrakcyjnych cenach (tzw. drewno pozyskane kosztem nabywcy - PKN) według lokalnie ustalonych zasad. Szczegółowe informacje można uzyskać u leśniczego danego leśnictwa.

Co to jest drewno na cele energetyczne?

Bioenergia, czyli energia wytwarzana z biomasy, odgrywa istotną rolę w procesie transformacji energetycznej. Stanowi ona aż 50% pozyskiwanej energii odnawialnej w kontekście całego świata i przyczynia się do dekarbonizacji gospodarki.

Za drewno energetyczne uznaje się surowiec najgorszej jakości, nienadający się do większości zastosowań przemysłowych. Przede wszystkim jest to drewno pochodzące z cięć sanitarnych, czyli usuwania drzew zamierających lub zamarłych na skutek suszy, chorób, działalności szkodników owadzich czy patogenów grzybowych (posusz). Często też jest to drewno pochodzące z drzew powalonych lub połamanych przez wichury (wywroty i złomy). Powyższe kryteria spełniają oferowane od dawna przez Lasy Państwowe sortymenty S2AP i S4, czyli drewno o najniższej jakości, opałowe.

Nadmienić należy, że Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe nie wyodrębniło sortymentu drewna przeznaczonego wyłącznie do sprzedaży przedsiębiorstwom energetycznym i ciepłowniczym. Surowiec jest dostępny na równych zasadach dla wszystkich zainteresowanych podmiotów reprezentujących przemysł, energetykę i ciepłownictwo.

Wycinamy las i co dalej?

Drzewostan starego pokolenia, użytkowany cięciami rębnymi, zostaje zastąpiony drzewostanami  nowego  pokolenia.  Wprowadzanie nowego pokolenia lasu odbywa się naturalnie lub sztucznie. Użytkowanie rębne drzewostanów i naturalne odnowienia lub posadzenie na ich miejscu nowych drzewek porządkuje gospodarkę leśną, daje nadzieję na dostawy surowca w przyszłości i utrzymanie lesistości danego obszaru.

Co to jest uboczne użytkowanie lasu?

Są to płody leśne oraz inne dobra materialne pozyskiwane z lasu (poza drewnem) w celu zaspokojenia potrzeb człowieka. Do użytków ubocznych należy zaliczyć: płody runa leśnego (owoce, grzyby, zioła lecznicze i przemysłowe), choinki, stroisz, wiklinę, korę, igliwie i listowie, żywicę, dziczyznę, trofea łowieckie, pożytki z pszczelarstwa i kopaliny, np. torf i piasek. Wartość większości użytków ubocznych polega głównie na ich specyficznych i niezastąpionych właściwościach. Niektóre surowce zielarskie także można pozyskiwać z drzew leśnych.

W  lasach zbieramy grzyby (ponad 100 jadalnych gatunków) owoce borówki czernicy (zwanej czarną jagodą), borówki brusznicy, jeżyny, maliny, róży, głogów, jarzębu pospolitego (popularnej jarzębiny czerwonej), żurawiny, bzu czarnego, orzechów laskowych i wiele innych.

Warto dodać, że wszystkie płody leśne można swobodnie zbierać na własne potrzeby, oczywiście w sposób nie powodujący niszczenia grzybni, roślin i innych elementów środowiska przyrodniczego, w którym one występują.

Nie sposób pominąć corocznej sprzedaży choinek bożonarodzeniowych. Drzewka pozyskuje się z planowanych przez leśników przerzedzeń wykonywanych jako cięcia pielęgnacyjne oraz ze specjalnych powierzchni, czyli plantacji choinkowych, od początku zakładanych
z przeznaczeniem na sprzedaż drzewek.

W ramach ubocznego użytkowania lasu w 2021 r. skupiono 4,3 tys. t. owoców leśnych (o 20,8% mniej niż w 2020 r.) i 2,3 tys. t grzybów leśnych (o 15,0% mniej niż rok wcześniej).
W omawianym roku skupiono 11,3 tys. t dziczyzny (spadek o 11,6% w odniesieniu do poprzedniego roku), w tym 53,0% stanowiły jelenie - źródło danych GUS.

W zmieniającym się nieustannie świecie i tak bardzo różnych oczekiwaniach ze strony społeczeństwa niezmiernie trudno jest tak prowadzić gospodarkę leśną, aby osiągać wszystkie, tak często sprzeczne cele. Jednakże PGL LP, ze swoją podbudowaną przez prawie sto lat tradycją, wszechstronnie przygotowaną kadrą oraz jasnymi, opartymi na przepisach procedurami jest gwarantem właściwie prowadzonej gospodarki leśnej.

Las jest w dobrych rękach!

Tekst: 

Tomasz Tomaszewicz

St. Specjalista SL